De koperen plaat is heel veel waard

Dat elektriciteit een onmisbare basisbehoefte is in de maatschappij, blijkt altijd weer uit de paniek bij de uitval ervan. Plotseling zijn allerlei normale zaken niet meer beschikbaar. Dat stemt tot nadenken omdat de transitie naar een duurzame energievoorziening voor een groot deel via elektriciteit zal gaan. Om regelmatige paniek te voorkomen is een sterk net nodig dat de centrale en decentrale ontwikkelingen rondom de energietransitie voor 99,99998% foutloos faciliteert.  Zoals we gewend en misschien wel, verwend zijn.

Een dergelijk sterk net heeft dus grote maatschappelijke baten. Daarom is misschien wel het grootste probleem in de huidige discussie rondom transportproblemen in het net is dat we deze maatschappelijke baten uit het oog verliezen en het alleen maar hebben over de kosten van het net. Dit is vanuit het perspectief van de netbeheerder ook logisch: voor zijn eigen bedrijfsvoering kan hij vooral sturen op zijn kosten en ziet niet de maatschappelijke baten die hij realiseert. Dit is vooral een mindset probleem: als je je eigen product alleen als kostenpost ziet, is proactief een transitie faciliteren moeilijk.

Wat dit probleem nijpender maakt, is dat een netbeheerder een monopolist is. Iedereen is van hem afhankelijk. Om de innovatiekracht van de maatschappij (weer een baat) te benutten is het belangrijk dat alle partijen gelijke toegang hebben tot het elektriciteitsnet, zodat de markt de beste middelen inzet aan vraag- en aanbodkant. Om dit te bewerkstelligen is het recht op aansluiting en het recht op transport verankerd in de wet. In de volksmond noemen we dat de koperen plaat.

Dit recht op aansluiting is van belang om de vestiging van opwekking en vraag via een democratisch proces te laten verlopen. Dat gaat via bestemmingsplannen en vergunningen. Natuurlijk is de impact voor het net relevant in dit proces, maar er zijn meer aspecten om af te wegen. Het is dan ook belangrijk dat de netbeheerder geen beslissende, maar een informerende stem heeft in deze democratische afweging. Vooral ook omdat de meeste kosten in een elektriciteitsnet niet eenduidig aan een enkele partij zijn toe te wijzen.

En het recht op transport maakt vrijheid van contract mogelijk: iedere partij op het systeem kan met elke andere partij elk contract afsluiten. Dit maakt bijvoorbeeld energiecoöperaties mogelijk, naast een effectieve groothandelsmarkt waarop risico’s goed kunnen worden afgedekt.

De uitdaging is natuurlijk om dit sterke net te houden en de uitbouw gelijke tred te laten houden met de transitie. Dan komt de mindset van de monopolist weer in beeld: daadwerkelijk proactief ontwikkelen is de enige manier om de transitie te ondersteunen. Dit moet natuurlijk worden ondersteund door een goede ruimtelijke ordening en transparantie tussen netbeheerder en ontwikkelaars.

Natuurlijk gaan er in een transitie zaken fout. Er zullen investeringen in het net gedaan worden die achteraf minder handig blijken te zijn. De ervaring leert echter dat ruimte (in het net) ook vaak weer randvoorwaarden biedt voor nieuwe ontwikkelingen. Ook zal het blijven voorkomen dat de netbeheerder te laat begint met uitbreiden. Daarvoor biedt congestiemanagement in een toegespitste vorm en het afkopen van transportrechten een oplossing. In een heel enkel geval zal dit zelfs een permanente oplossing zijn. Dit soort opties zorgt ervoor dat transportrechten, dan deels via een virtuele weg, gewaarborgd blijven.

Kortom: de koperen plaat is heel veel waard.

Auteur: Ruud Otter, Program Director Energy Markets Energie-Nederland