Energie-Nederland interviewt minister Wiebes: “Het eerst over de finish met de zwaarste rugzak”

“Het werk aan de tafels was geen wedstrijd, maar was het zo geweest dan was de elektriciteitstafel het eerst over de finish met de zwaarste rugzak. Dat vind ik knap. Geweldig goed gedaan.” Dit compliment wilde minister Wiebes graag overbrengen aan de sector, in de vorm van dit interview met Energie-Nederland. Naast complimenten voor het goede werk en een terugblik op het proces, geeft minister Wiebes zijn visie op “de reis die we met z’n allen moeten maken”. Hij laat daarbij zijn licht schijnen over opkomende, ingewikkelde vraagstukken waarbij de energiesector aan zet is, want “de sector is meer dan ‘anybody else’ de partij voor beïnvloeding van de afstemming tussen vraag en aanbod.”

Een goede basis

“Ik ben blij dat het Klimaatakkoord er ligt en ben ook wel trots op wat iedereen die heeft meegewerkt heeft bereikt. We hebben te maken met een vraagstuk dat breder was dan bijna elk ander vraagstuk, wat controversiëler zou kunnen zijn dan elk ander vraagstuk. Dat hebben we met een heleboel partijen aan tafel in anderhalf jaar tot een akkoord gebracht waar Nederlanders niet ongerust over hoeven te zijn. Ja, er is nog een heleboel uit te werken. Dat doen we allemaal met het verstand aan. Het is een hele goede basis om voor komende decennia de verduurzamingsagenda te beginnen.”

Uitkomen bij het redelijke midden

“Je weet het nooit zeker, maar het was misschien niet de snelste manier om een pakket met maatregelen te genereren. Het was wel een hele goede manier om breed draagvlak te creëren. We hebben daar met Milieudefensie en VNO, met elektriciteitsproducenten en noem het allemaal maar op aan tafel gezeten en zijn er op z’n Hollands uitgekomen. Uitgekomen bij wat ik steeds heb benadrukt: het redelijke midden. We zijn niet overdreven ideologisch geworden. We hebben de kosten in de gaten gehouden. Iedere doorrekening liet PBL zien dat de kosten weer gedaald waren. Dat is toch een fantastische prestatie.

Kijk, ik ben straks bij de Milieuraad in Finland en daar wordt straks ook aan Nederland gevraagd te presenteren hoe dit nou gaat. We zijn een showcase. Dit snappen andere landen niet, maar die zijn zeer nieuwsgierig. Het hele stelsel met een onafhankelijke scheidsrechter, sectoren die met elkaar een opdracht krijgen, die met elkaar in een hele brede samenstelling tot iets moeten komen. Het resultaat is iets waarover misschien niet iedereen over ieder aspect staat te juichen, maar het ligt er wel.”

De inhoud als bovenliggende partij

“De belangentegenstellingen waren aan de elektriciteitstafel misschien beperkter dan bijvoorbeeld aan de industrietafel of de mobiliteitstafel. Toch zat er ook een moeilijke kwestie in: de minimumprijs voor CO2 uit het Regeerakkoord. Dat heeft moeite gekost. Daar ben je bezig met toch een beetje openbreken van het Regeerakkoord. Dat gaat nooit zo makkelijk. Maar dat is op basis van inhoud en inhoudelijke argumenten wel gelukt. Gaandeweg werd duidelijk dat het in ieders belang was dat die discussie werd aangegaan. Ook in het belang van het Rijk met zijn verantwoordelijkheid voor leveringszekerheid. Dus uiteindelijk was er een breder besef dat het niet alleen kon blijven bij leuke politieke statements uitwisselen. Het ging hier om iets wat belangrijk was voor iedereen aan die tafel. Dan moet je misschien afstand nemen van passages die wellicht iets te snel bedacht bleken voor een Regeerakkoord. En daar heb ik aan mijn kant met mijn stakeholders hard voor gestreden om de inhoud te laten winnen.

De inhoud is de bovenliggende partij geworden en de ideologie heeft het verloren. Dat is goed. We kunnen allemaal politiek stoer lopen doen, het gaat om wat er uiteindelijk ligt. We willen allemaal een energievoorziening die verduurzaamt, maar zonder ongelukken. Ik was daarin de ‘middle man’ en zat niet direct aan die tafel. Ik zit wel in het kabinet. Ik moet zorgen dat iedereen inziet dat we op een bepaald punt afstand moeten nemen van wat er eerder lag en dat het een plicht is om het publiek belang na te steven. Dat kost soms enige politieke pijn.”

Indrukwekkend en gedurfd resultaat

“Ik zie dat veel mensen het indrukwekkend vinden dat we 70% van de elektriciteit duurzaam opwekken in 2030. Wat ik echt indrukwekkend vind, en gedurfd, is dat we met elkaar hebben besloten dat in 2025 het loket voor nieuwe subsidieaanvragen sluit en dat we tot die tijd moeten zorgen dat de kosten omlaag gaan. Dat vind ik ook verstandig. Het is een sector die ook verdomde goed begrijpt dat je niet eeuwig aan het infuus van de overheid kunt hangen. Natuurlijk zijn er hier en daar voorstellen die rondzwerven om toch de overheidsbemoeienis groter te houden. ‘Contract for difference’ bijvoorbeeld, dat vind ik een manier om de overheid er wel heel lang bij te houden. En minder verantwoordelijkheid te hoeven nemen voor zaken als energieopslag en vraagbeïnvloeding.

Dus ik ben niet over elk voorstel even enthousiast. Ik zie wel een private sector die verdomd goed weet dat interventies van de overheid in de vorm van subsidies dan ook weer tijdelijk moeten zijn. Het is gewoon een gereguleerde sector met vragers en aanbieders. Als iedereen daarin zijn eigen rol speelt en verantwoordelijkheid voelt, dan gaan er dingen tot stand komen die de overheid dan ook niet hoeft te regelen. We hoeven als overheid geen capaciteitsmechanisme te hebben als de spelers in de sector hun verantwoordelijkheid nemen.

Een grote rugzak

“Twee uitdagingen zie ik op het verdere pad. Ten eerste: zie die uitrol maar eens verder te regelen. We herinneren ons nog die tijden dat we optimistisch waren over wind op land. We zijn nu over de helft met het aantal windmolens dat op land geplaatst moet worden, maar we hebben nog wel wat te gaan. Ik zou schatten dat er zo nog duizend windmolens bij moeten komen, of net iets meer. Een tweede uitdaging, iets waar de sector meer dan ‘anybody else’ invloed op kan hebben, is de afstemming tussen vraag en aanbod. Daar is niet één knopje waar je op kan drukken, zo van ‘dan nemen we even de back-up capaciteit mee’. Daar kom je er niet mee. Het is een beetje regelbaar vermogen, het is een beetje interconnectie, het is een deel opslag, en een deel dat partijen ook zelf hun vraag afstemmen op dat wat er op dat moment aan aanbod voorhanden is.

Al die dingen zullen we samen moeten doen. Dat vraagt van ons op stelselniveau bij wijze van spreken een markt te creëren die ook reageert op vraag en aanbod. Mijn ideaal is altijd dat de markt niet alleen energie verkoopt, maar ook capaciteit beprijst. Capaciteit en geleverde energie zijn heel andere dingen. Dat is een uitdaging. Dat moeten we niet alleen doen, maar met andere landen en doen we dus in pentalateraal verband. Dat is wel heel cruciaal. Daar doet TenneT vervolgens één keer per jaar de toets op en zegt dan: “Dit is te doen”. Maar ik merk van me zelf dat ik daar net wat minder gerust op ben dan ik zou moeten zijn. Misschien ben ik wel overdreven ongerust. Ik zou daarom erg graag willen zien dat partijen daar diep over nadenken en met oplossingen komen.”

Een markt voor backup capaciteit

“Als elke vrager zijn vraag blijft uitoefenen en niemand zich druk maakt over wat we moeten doen in pieksituaties, dan gaat het mis. TenneT zit daar bovenop, daar heb ik heel veel vertrouwen in. Maar als we straks 70% uit niet-regelbare bronnen halen – en later nog veel meer – dan kun je natuurlijk op je vingers natellen dat er een moment komt waarop de wind niet waait en de zon niet schijnt. Daarbij komt dan ook nog de verwarming van huizen en de elektriciteitsvraag van de industrie voor elektrificatie.

Dan kan je je voorstellen dat dit momenten oplevert waarbij je iets achter de hand moet hebben. Het zou echt de verkeerde route zijn als ‘de overheid’ als een soort ultieme backup, met een capaciteitsmechanisme moet zwaaien om dat voor elkaar te krijgen. Partijen moeten natuurlijk altijd zelf hun vraag en hun aanbod regelen en zelf dingen achter de hand hebben. Dan ontstaat er ook een markt voor dingen die je achter de hand kan houden. Dan komt er ook een waarde voor interconnectie-capaciteit, een beloning voor opslag, een beloning voor het afschakelen van vraag. Dat kan alleen maar wanneer je inzichtelijk hebt wat kosten en baten daarvoor zijn en als er bij wijze van spreken een soort schaduwprijs is voor capaciteit.”

Lees ook: Interview Manon van Beek, CEO TenneT Holding

Nieuwe antennes vinden voor draagvlak

“We moeten met elkaar dus werken aan die interconnectiecapaciteit en die uitrol, die verdient al onze aandacht. Daarbij zullen we ook moeten gaan werken met andere modellen dan in het verleden. Het is niet de bedoeling de Rijkscoördinatieregeling als een soort juridische bulldozer in te zetten. Want een juridische bulldozer maakt schade. Dat is  niet de manier om met de overlegbereide en overleggetrouwe Nederlanders overweg te gaan. De Rijkscoördinatieregeling is geen nucleaire knop. Er zijn goede voorbeelden van de toepassing van de Rijkscoördinatieregeling, zoals de windparken in Flevoland en de Net op zee projecten, die we in goede samenwerking met de provincie en betrokken gemeenten voor elkaar krijgen.

We moeten veel meer aan de voorkant in dialoog gaan. Dit doen we in de Regionale Energiestrategieën, die als doel hebben om samen met de omgeving tot zowel landschappelijk als maatschappelijk gedragen locaties te komen voor toekomstige wind- en zonneparken. Het land is nogal vol. Elk stukje achtertuin is wel iemands achtertuin, dus het komt altijd een keer in iemands achtertuin. Dat tegenhouden is ook onzin. Dat betekent dat wij keuzes moeten maken die niet iedereen leuk vindt, maar die dan wel maximaal inpasbaar zijn. Dat vergt dat wij nieuwe antennes moeten ontwikkelen voor draagvlak. Dat we eerder de hand moeten reiken aan stakeholders, de omwonenden, of wie dan ook, en niet de indruk moeten wekken dat de bulldozer het wel regelt. Dat vraagt van iedereen iets. Die reis moeten we de komende jaren maken. Iedereen die energie wil produceren weet dat ie – meer dan op enig moment in het verleden – zich met de omgeving zal moeten bezighouden. We hebben veel geleerd hoe het niet moet en veel geleerd hoe het wel moet. Ik zie een paar hele goede voorbeelden, maar hier zijn we nog ruime tijd mee bezig.

Meer lezen? Lees hier onze artikelen over de Energietransitie →