Interview Ruud Koornstra, Nationale Energiecommissaris: ‘We krijgen een leukere wereld door de energietransitie’

De energiebranche is volop in transitie. Er zijn grote maatschappelijke vraagstukken waar we mee worden geconfronteerd, maar ook veranderende technologie en klantvragen doen een beroep op de wendbaarheid van de branche. Elke maand spreken we prominenten uit het energieveld over hun visie op de sector en de energietransitie.

Ruud Koornstra is een jaar geleden geïnstalleerd als eerste Nationale Energiecommissaris van Nederland. Koornstra is voorgedragen door burgers, ondernemers, wetenschappers, voorlopers en prominenten tijdens de Nationale Klimaattop in oktober 2016. Het doel van de Energiecommissaris is om de succesvol gedemonstreerde oplossingen, verbeeldingskracht en het enthousiasme dat leeft bij duurzaamheidsinitiatieven over te brengen aan de politiek in Den Haag.

Binnenkort trek je in bij Energie-Nederland. Hoe is dit ‘samenwonen’ tot stand gekomen?

‘Dat klopt, we gaan ons vestigen op de Doelenstraat. Zij hadden ruimte vrij en het is heel dichtbij het Torentje van Rutte. Deze stap is ook logisch omdat we al met enkele leden van Energie-Nederland samenwerken. Met name op het gebied van elektrisch vervoer en de klimaatuitdagingen.’

Je bent sinds een jaar nationale Energiecommissaris van Nederland. Hoe heb je aan die rol invulling gegeven?

‘Mijn benoeming tot Energiecommissaris heeft een verbazingwekkend effect gehad. Bij de Tweede Kamer verkiezingen en de kabinetsformatie heeft de Energiecommissie al een positieve rol kunnen spelen. Ik ben gevraagd door 16.000 vernieuwende Nederlanders om de functie van vertegenwoordiger te vervullen. Deze vernieuwers zijn burgers, ondernemers, onderzoekers en innovators.

De reacties uit het land waren na mijn installatie heel uiteenlopend. Sommige mensen raakten echt geëmotioneerd en werden boos. Ik kreeg vragen als: ‘bij welk ministerie hoor jij precies’ en er werden Kamervragen voorbereid. Kijk, het is natuurlijk een soort fictieve functie. Sinterklaas bestaat ook niet, maar een paar maanden per jaar doen we toch mee aan dat feest. Alle commentaren heb ik met een glimlach opgepakt. Ik kom in vrede en ik laat zien hoeveel goeds er al in Nederland gebeurt.

Die goede initiatieven probeer ik te versnellen en aan elkaar te koppelen. Door mijn rol als commissaris en mijn andere functies (o.a. Voorzitter Koplopers MVO Nederland/De Groene Zaak, Voorzitter Stichting Smart Climate Opportunities, lid innovatieberaad Nederlandse overheid en Voorzitter jury MKB innovatie top 100) ben ik een soort Wikileaks en magneet geworden. Ik zit aan tafel met wetenschappers, charlatans, optimisten en pessimisten, financiers en politici. Daardoor zie en hoor ik wat er allemaal speelt rond de energietransitie. Ik loop bij alle relevante ministeries rond en maak continue rondjes en probeer ze te verbinden. Ik zie niet alleen de theorie achter klimaatprobleem, maar ook de oplossingen en wat er werkt. En dat is al veel.’

Er gebeurt dus al veel goeds, maar wat moet er gebeuren om Nederland koploper te maken?

‘Wij zijn een van de meest rijke, ondernemende en innovatieve landen. Maar we zijn ook een van de vieste landjes van Europa. Dat is echt niet nodig als ik zie wat we allemaal in huis hebben. We moeten duurzaamheid echt gaan zien als een exportproduct. Daarnaast ligt bij het implementeren van innovaties een grote opgave. Daar hebben we een overheid met ambitie voor nodig. Ze hoeft niet groots te subsidiëren maar moet de grootste inkoper worden van Nederlandse duurzaamheidsinnovaties. Gewoon bestellen. Daar is de grootste slag te slaan.

Klein voorbeeld: ik was laatste bij een gemeente op bezoek. Daar overwegen ze nu over te gaan naar led. Ledlampen bestaan al meer dan10 jaar. Waarom zijn ze nog niet over? Ze vergallen het milieu en verspillen gemeenschapsgeld. Dat moet stoppen. Sommige mensen zeggen dat we de energiesector nodig hebben voor de grootste impact. Maar buiten de sector worden de innovaties gedaan. Die moeten aan elkaar worden gekoppeld. Het is een doodzonde als goede innovaties op de plank blijven liggen.’

En wat zeg je tegen pessimisten?

‘Er zijn veel klimaatpessimisten en -relativisten, maar mijn antwoord op hun stelling is altijd: stel dat er maar 20 procent kans is dat het klimaat een probleem wordt. Als je 0,1 procent kans hebt op brand in je huis, sluit je daar een verzekering voor af. Dat vinden we in dat geval een hele hoge kans. Die premie kost je geld en daar denk je niet meer over na.

Als je de transitie nou ziet als een verzekering tegen het klimaatprobleem. Dan levert deze premie geld op. Want we besparen en het creëert werkgelegenheid. Bovendien krijgen we er een leukere wereld door. Een elektrische auto is gewoon leuker, sneller en beter en per kilometer goedkoper dan een plof auto. En schone frisse lucht is prettiger dan vuile.

Stel dat we niets doen. Dan winnen we dus echt niets. Het kijken naar duurzaamheid heeft veel met een frame te maken. We vinden de transitie naar duurzaamheid moeilijk en een kostenpost en we zien het niet als een investering. Als mensen een auto kopen kijkt niemand er zo naar. Een auto heeft geen terugverdientijd, maar dat maakt ineens niets uit.

Nog een voorbeeld: ik was laatst bij een bedrijventerrein met allemaal kantoorpanden voor kleine ondernemers. Die willen naar label C. Maar ik vind dat label onzin. Naar label C gaan is vaak duurder dan naar energie nul of energieleverend. Want dan blijf je energiekosten houden. We kwamen erachter dat ze nu met elkaar 25 miljoen euro per jaar aan energierekening in de put gooien en dat een verduurzaming naar nul 125 miljoen zou kosten. Dan ben je dus in 5 jaar volledig uit de kosten. Je bent dan toch een dief van je eigen portemonnee als je niets doet?’

Wat zouden volgens u de uitkomsten van het komende Energie- en Klimaatakkoord moeten zijn?

‘Er was al een klimaatakkoord. Er zijn nu aanpassingen gedaan waardoor we de klimaatdoelen van dat akkoord volgens Nijpels zeker zullen halen. Maar het ministerie van EZK werkt nu aan ingrijpender wetten en een nieuw en ambitieuzer energie- en klimaatakkoord. Als je als bedrijf een energiebesparing binnen 5 jaar terug kunt verdienen ben je verplicht deze ook uit te voeren.

Deze wet werd nog weinig gehandhaafd maar dat zal in de nabije toekomst zelfs met omgekeerde bewijslast snel veranderen. Ondernemend Nederland hoeft zich geen zorgen te maken want anticiperen op deze dreigende bekeuringen levert je als ondernemer geld op.’

Hoe kijkt u aan tegen de transitie naar gasloos en wat is volgens u haalbaar qua snelheid?

‘Daar moet een haalbare oplossing voor zijn. We zijn in 10 jaar tijd van stadsgas naar aardgas gegaan. Dat lukte ook. Het is maar een beetje wat je wilt. De overheid moet tegen de Gasunie zeggen: regel het! In tijden van crisis moet je veranderen, maar die organisaties zijn zo ambtelijk en traag. Ik zie de transitie als een internationale opgave om de wereld te redden: je moet uit je stoel en wat gaan doen.

Niet eindeloos wetten aanpassen of bedenken waarom iets niet lukt. Kijk, we zijn natuurlijk rijk geworden van fossiele brandstoffen. Maar dat is pas recent. Daarvoor werden we rijk van de VOC en het uitbuiten van slaven. Ook daarover dachten we: ‘dit kan niet meer.’ Dan doe je een stap in je beschaving en zoek je andere oplossingen. Ook nu kan Nederland rijk worden van iets anders. Het kan!’

Het nieuwe kabinet heeft de eerste 4 maanden achter de rug. Hoe vindt u dat zij het doen?

‘Ik ben blij met hoe dit kabinet de energietransitie oppakt. Onlangs heb ik met premier Rutte gepraat over het thema duurzaamheid en de transitie. Hij zei toen: ’de deur staat bij ons echt open voor vernieuwers’. Ik merk ook echt in de praktijk dat ze hun taak pakken en willen meebewegen met de transitie. Maar de politiek kan dit niet alleen.’