De Nederlandse retailmarkt voor energie geldt als een van de meest competitieve in Europa. Volgens het 2024-marktrapport van toezichthouder ACER heeft Nederland een Herfindahl-Hirschman Index (HHI) van circa 2.000 — aanzienlijk onder het Europese gemiddelde van ongeveer 2.500. Deze lage concentratiegraad wijst op een dynamische markt waar concurrentie structureel bijdraagt aan scherpe consumentenprijzen. 

Voordeel voor consumenten
Wetenschappelijk onderzoek bevestigt dat concurrentie op de retailmarkt prijsverlagend werkt. Amenta, Aronica en Stagnaro (2022) tonen aan dat volledig geliberaliseerde markten, zoals in Nederland, consumenten meer voordeel bieden dan deels gereguleerde markten. Leveranciers concurreren voortdurend om klanten, wat zorgt voor blijvend scherpe prijzen. 

Actieve houding
Een belangrijke factor hierbij is de actieve houding van Nederlandse consumenten. Jaarlijks wisselt ongeveer 10-20% van energieleverancier, een van de hoogste overstappercentages in Europa. Dit houdt leveranciers scherp en stimuleert concurrentie op prijs, dienstverlening en duurzaamheid. 

Elektriciteitsmix
In 2024 daalden de elektriciteitsprijzen voor Nederlandse huishoudens met 29% ten opzichte van 2023 — een van de sterkste dalingen binnen de EU. Gecorrigeerd voor koopkracht liggen de prijzen op een vergelijkbaar niveau met buurlanden als Duitsland, België en Frankrijk, en lager dan in bijvoorbeeld Tsjechië en Italië. Dat is opmerkelijk, gezien het relatief grote aandeel gascentrales in de Nederlandse elektriciteitsmix. Die gasafhankelijkheid maakt Nederland gevoeliger voor prijsschommelingen op de gasmarkt.  

Hoge nettarieven en hoge energiebelasting
Ondanks scherpe marktprijzen hebben Nederlandse huishoudens een relatief hoge energierekening, vooral door hoge nettarieven en een hoge energiebelasting, met name op aardgas. Waar de energiebelasting op elektriciteit door de heffingskorting (uitgekeerd via elektriciteit, maar ook bedoeld voor aardgas) juist lager liggen dan in buurlanden, ligt de energiebelasting op aardgas substantieel hoger. Ook de nettarieven liggen, gecorrigeerd voor koopkracht, tot wel 40% hoger dan in omliggende landen als België en Frankrijk. 

Voorbeeld binnen de EU
Dat de concurrentie op de Nederlandse markt voor elektriciteit en aardgas goed functioneert, bevestigt ook de Autoriteit Consument & Markt (ACM) in haar rapport Feathers and Rockets (2023). ‘Er is gezonde concurrentie zonder tekenen van structurele overwinsten.’ Klanten kunnen eenvoudig overstappen bij te hoge tarieven. Dit sluit aan bij de koers van de Europese Commissie in het Affordable Energy Action Plan (2025), waarin meer concurrentie op de retailmarkt wordt genoemd als middel om consumenten beter te bedienen en prijzen laag te houden. Nederland loopt hierin voorop en geldt als voorbeeld binnen de EU.