Verplicht publiek eigendom warmtenetten vertraagt warmtetransitie

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat wil de warmte-infrastructuur verplicht in publiek eigendom brengen in de Wet collectieve warmtevoorziening (Wcw). Naar verwachting wordt hierover morgen in de ministerraad besloten. Energie-Nederland vindt dit schadelijk, want het leidt tot vertraging van de warmtetransitie. De Wcw zou juist moeten bijdragen aan versnelling van de warmtetransitie. Onder meer via een nieuwe tariefsystematiek, scherpe doelen voor verduurzaming en meer publieke regie voor gemeenten.

In opdracht van minister Jetten heeft PwC onderzoek gedaan naar de gevolgen van het publiek eigendom maken van warmtenetten. De hoofdconclusie van het onderzoek is dat het doel voor 2030 van 500.000 nieuwe aansluitingen hiermee “waarschijnlijk onhaalbaar” wordt. Verder tast de beoogde grotere rol voor commerciële netwerkbedrijven – die onderdeel zijn van de gereguleerde netbeheerdersconcerns – het gelijke speelveld in de warmtemarkt aan.

Vertraging van de warmtetransitie en aantasting van het gelijke speelveld in de warmtemarkt

De belangrijkste twee oorzaken voor de vertraging zijn, aldus PwC: publieke partijen kunnen de realisatiekracht en de financiering voor deze uitdaging niet snel genoeg opbouwen en investeringen van private partijen zullen “in de breedte en vrij snel terugvallen”. Dit komt door onduidelijkheid over lopende projecten in ontwikkeling en over onteigening van warmte-infrastructuur op langere termijn. Energie-Nederland heeft deze risico’s nadrukkelijk benoemd bij het ministerie van EZK.

Over de rol voor netwerkbedrijven is ACM zeer duidelijk in vier adviezen uit 2020 en 2021 (1, 2, 3, 4): zelfs met ‘Chinese muren’ binnen een netbeheerdersconcern zijn de risico’s voor het gelijke speelveld niet weg te nemen. ACM adviseert om netwerkbedrijven buiten het netbeheerdersconcern te plaatsen, maar wel met dezelfde publieke aandeelhouders. Dan blijft het gelijke speelveld behouden en is geen wetswijziging nodig.

Maximaal 50% -1 aandeel in warmte-infrastructuren voor private partijen niet werkbaar

Er wordt een publiek meerderheidsbelang van minimaal 50% + 1 aandeel in de infrastructuur voorgesteld. Private partijen kunnen dan nog met maximaal 50% – 1 aandeel meedoen. Zo zou de kennis van private partijen behouden blijven. Dit levert echter grote risico’s op die veel bedrijven niet willen (of van hun aandeelhouders niet mogen) nemen: wel kapitaal, kennis en ervaring inbrengen, terwijl de zeggenschap bij een publieke partner ligt, met vaak weinig ervaring. Daarnaast wordt het bedrijf blootgesteld aan de niet goed voorspelbare dynamiek van de lokale politiek, aldus PwC.

Uitdagen van alle typen spelers in de warmtetransitie is cruciaal om klimaatdoelen te halen

Energie-Nederland heeft in gesprekken over de concept Wcw steeds de volgende uitgangspunten ingebracht:

• Zorg dat we de klimaatdoelen halen. Voorschrijven van bepaalde organisatievormen werkt belemmerend. Het beperkt de investeringsbereidheid. En het aantal spelers in de markt zal afnemen. Dat is niet goed voor innovatie, voor betaalbaarheid en voor de snelheid in de warmtetransitie. Daartoe moeten juist alle spelers – publiek, privaat, combinaties daarvan en warmtecoöperaties – mee kunnen doen.
• Stuur op de publieke belangen: betaalbaarheid, verduurzaming en leveringszekerheid. Stuur niet op publiek eigendom van de warmte-infrastructuur
• Integrale verantwoordelijkheid voor de warmteketen is noodzakelijk. Alleen dan is duidelijk welke partij aanspreekbaar is op de publieke doelen.
• Daag alle spelers uit via een open, transparante en non-discriminatoire selectieprocedure. ACM heeft dat ook benadrukt in juni 2021.
• Benut de ervaring, expertise en de investeringskracht van de bestaande (publieke én private) warmtebedrijven. Zij bedienen nu 80-90% van de markt.

Twee alternatieven voor de marktordening die niet leiden tot vertraging

De afgelopen maanden heeft Energie-Nederland twee voorstellen voor alternatieve marktmodellen gedaan. Deze alternatieven leiden ook tot meer publieke grip en eigendom. De voorstellen i) geven gemeenten meer grip, ii) geven meer keuzevrijheid, iii) vertragen de warmtetransitie niet, iv) blijven de kracht van de private bedrijven benutten en v) voorkomen dat private investeringen de komende jaren nagenoeg stilvallen.

Overwegingen Energie-Nederland om vertraging warmtetransitie te voorkomen

In deze notitie leest u de overwegingen die Energie-Nederland de afgelopen maanden, zowel schriftelijk als mondeling, aan de minister heeft aangereikt om vertraging juist te voorkomen.